Bu hafta ilaç endüstrisi eski üst düzey yöneticilerimizden Sn. Ümit Ceylan, 'Geleceğin Sağlığı' ile ilgili özel yazısı ile sizlerle..

Sağlık,fevkalade önemli bir konu,daha önemli bir şey yok! İnsanlar doktorlardan çok şey bekliyorlar. Gerçekten de doktorların pek çok sayıda ‘becerileri’ var. Bu becerilerin başında öncelikle şunları sayabiliriz:  

"Kendi branşında uzman olma, en son tıp gelişmelerini yakından takip edebilme, doğru teşhis, farmakoloji bilme, yeni ilaçları yakından tanıma, analiz sonuçlarını doğru okuma, hastayı yakından takip, hastaya ilgi ve şevkat gösterme ve sonuçta en uygun bir şekilde hastayı tedavi etme."  

Kötü haber şu: Yukarıdakilerin bir kısmı için artık doktora ihtiyaç yok; bunlar otomatik bir şekilde çözümleniyor.  

İyi haber ise şu: Bu ‘becerilerin’ bazılarında kendisine artık ihtiyaç duyulmayan doktor geri kalan diğer becerilerde daha da uzmanlaşıyor.

Geleceğin doktoru nasıl olacak? Geleceğin sağlık sistemi nasıl olacak? Geleceğin ilaç endüstrisi nasıl olacak? Bunları bilmemiz için fal bakmaya gerek yok, çünkü şu anda sağlık alanında  henüz yaygınlaşmamış veya deneysel düzeydeki çalışmalara bakarak gelecek hakkında anlamlı bir fikir sahibi olabiliriz.  

İsterseniz bunların bazılarına kısaca bir göz atalım:

Sensörler:Şu anda mevcut olan bazı sensörler kronik hastalıkları ‘monitor’ edip olası bir krizin erken uyarılarını elektronik olarak bir sağlık merkezine ulaştırıyorlar. Ayrıca otomobillerde uygulanmaya başlayan biosensörler, hastada yaklaşmakta olan kalp krizi, epilepsi veya hipoglisemi ataklarını önceden saptayıp hastayı uyarıyor ve böylece trafik kazalarını da önlüyor. Yine bir başka cilt sensörü terinizi analiz ediyor, verileri cep telefonunuza gönderiyor, elektolitlerinizi ölçüyor. Bu sensör özellikle sporcular tarafından kullanılıyor ve bugünkü fiyatı 10 TL’nin altında.  

Aşı:Küba’da geliştirilen CimaWax isimli bir aşı kanser hücrelerini arıyor,buluyor ve oradaki 'Growth Factor'u hedefleyerek akciğer kanserini önleyebiliyor, hatta bazı vakalarda tedavi ediyor.

Kafatası Soğutucusu: Kemoterapi sonucu ortaya çıkan alopesiyi önlüyor. Mayıs 2017’de FDA tarafından onaylandı.

Nöro-Modülasyon Tedavisi: Minimal bir cerrahi işlemle çene altına yerleştirilen bir implant ve Patch vasıtasıyla dil ve boğaz uyarılıyor ve bunun sonucunda uyku apnesi sorunu olan kişilerde hava yolları açık kalıyor. 2018 yılında yaygın uygulama başladı.

Hücre Biyolojisi: Mitokondriler üzerinde yapılmakta olan çok yoğun ve detaylı araştırmalar kronik hastalıkların daha iyi anlaşılması ve tedavisi,sağlıklı yaşlanma ve uzun yaşama konularında son derecede ümit verici gelişmeler gösteriyor.

Peki, ilaç sektöründe durum nasıl?          
Aslında ilaç firmaları birbirinden bilgi sakladıkları için sonuçta ciddi bir birikime sahip olamamakta ve sağlık teknolojisinin hızına tam olarak ayak uyduramıyor gibi görünmektedir. Hatta bir fütürist 'Geleceğin en iyi ilacının bir ilaç firmasından değil de,garajında teknolojiyle uğraşan 19 yaşındaki bir gençten gelebilme ihtimalinin hiç de düşük olmadığını' ileri sürüyor.
Ama yine de heyecan verici gelişmeler var; örneğin:

Dislipidemide biyolojik tedavi: Biyoteknolojik ilaçlar artık ‘Primary Care’ hastalıklarda da uygulamaya giriyor. Yüksek düzeyde LDL kolesterol tedavisinde anti PCSK9 proteni monoklonal antikorları kullanılıyor. Bu alanda Evolocumab ve Alirocumab artık deneysel düzeyi aşmış durumdalar.  

Gen Tedavisi: Genetik bir hastalık olan ve körlüğe de yol açabilen Retinal Distrofide uygulanmak üzere FDA ilk defa, Spark Therapeutics’e bir gen tedavi ürünü olan Luxturna isimli ürün için onay verdi.

Giyilebilen İlaçlar: Mobile wrap-around denilen bir aplikasyon hastaya ilaç ile beraber yutturuluyor ve bu ilacın ve beraberce alınan diğer ilaçların etkisi ve etkileşmeleri akıllı telefona bir data serisi olarak geliyor.

Bir başka örnekte hastaya,sensör içeren bir mikro cihaz ilaçla birlikte yutturuluyor, şizofren veya bipolar depresyonlu hastaların ilaçlarını düzgün bir şekilde alıp almadığı,uzaktaki bir tıp merkezinden takip ediliyor.

Bu yukarıdakiler size Kurgu-Bilim gibi geliyorsa bir daha düşünün; birincisi Daichii-Sankyo, ikincisi ise Otsuka firmaları tarafından geliştirilmiş olup, şu anda uygulanmaktalar.

Verilebilecek pek çok örnek daha var,mesela ilk 3D Yazıcı ilaç Spritam adıyla Aprecia firması tarafından çoktan pazara verilmiş durumda.

Türkiye’de ise, durum pek iç açıcı değil. İlaç fiyatları fevkalade yoğun bir politik baskı altında. Çok uzun yıllar ilaç sektöründe çalışan biri olarak şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki,ilaç firmaları bırakın benzer hamleleri yapmayı, büyük oranlarda maliyet artışları karşısında ilaç kalitesini ‘kabul edilebilir’ düzeyde tutabilmek için dahi büyük çaba sarfetmekteler.

Tek tük gördüğümüz ‘Biyoteknoloji Yatırımları’ da biyobenzer, yani yine jenerik ürünler için yapılmaktadır.

Büyük yönetmen Frank Capra ‘Trendleri takip etmek yerine yeni trendleri siz yaratın’ diyor ama, anlaşılan bizler uzunca bir süre daha dünyadaki gelişmeleri, bir Capra filmi seyredercesine takip etmekle yetineceğiz.

Ümit Ceylan